Tại sao nhiều khu du lịch ở Trung Quốc luôn có thể thấy hàng loạt người mặc trang phục cổ trang? Giải thích phổ biến là đây là một phần của văn hóa Trung Quốc. Văn hóa truyền thống tất nhiên đáng được tôn trọng, nhưng vấn đề là: tại sao những vai diễn được lặp đi lặp lại gần như luôn là cung nữ, hoàng đế, vương gia, quý tộc mà không phải người bình thường? Phía sau hiện tượng này, thực chất phản ánh một mâu thuẫn tinh thần tồn tại lâu dài. Trung Quốc đã bước vào xã hội hiện đại, nhưng về mặt tinh thần, vẫn còn chịu ảnh hưởng sâu sắc của tưởng tượng phong kiến.

Phương Tây cũng có lịch sử quý tộc, cũng giữ lại nhiều di sản trang phục cổ đại và kiến trúc cổ, nhưng trong cách họ hiểu về “văn hóa”, rất ít khi đặt trọng tâm vào sự sùng bái danh tính quý tộc. Ngược lại, họ nhấn mạnh hơn vào thành tựu của nghệ thuật, khoa học, hệ thống và văn minh hiện đại. Lý do là, trong kinh nghiệm lịch sử phương Tây, quý tộc và quyền lực hoàng gia không được xem là biểu tượng đáng ngưỡng mộ, mà là một giai đoạn lịch sử cần vượt qua.

Ở châu Âu, chế độ phong kiến đồng nghĩa với phân cấp, áp bức và bất bình đẳng. Chính vì vậy, họ đã trải qua một quá trình chuyển đổi xã hội dài và dữ dội, từ sự ra đời của Magna Charta, đến việc thiết lập hệ thống pháp luật, rồi đến cách mạng, lật đổ quyền lực vua chúa, để dần xác lập một nhận thức cơ bản: người bình thường xứng đáng được sống một cách có phẩm giá. Ngược lại, trong xã hội Trung Quốc, hiểu biết về “mọi người bình đẳng” lâu dài chỉ dừng lại ở ý niệm, chưa thực sự nội hóa thành một cấu trúc tinh thần ổn định.

Các cuộc thảo luận liên quan đến chuyến thăm Trung Quốc của Tổng thống Pháp Macron trước đây đúng là thể hiện rõ sự khác biệt này. Ở Pháp, ông có thể bị chỉ trích công khai, bị chế nhạo, thậm chí bị ném trứng. Công luận Trung Quốc thường coi đó là “xã hội hỗn loạn”. Nhưng điểm mấu chốt bị bỏ qua là: trong xã hội đó, người bình thường khi đối mặt với quyền lực, có thể không sợ hãi. Dù đối diện với ai, ít nhất một nhận thức chung là: nhân phẩm là bình đẳng, con người có thể nói chuyện đứng thẳng. Chính vì vậy, xã hội phương Tây luôn cảnh giác cao độ với quyền lực. Họ rõ ràng rằng, một khi quyền lực trở thành thần thánh hóa, được sùng bái, cuối cùng người chịu thiệt thòi mãi là người bình thường.

Như một số người đã chỉ ra: Trong một xã hội bình thường, phần lớn mọi người đều không thể trở thành tầng lớp đặc quyền. Vì vậy, mục tiêu của xã hội không phải là để mọi người mơ tưởng “một ngày nào đó trở thành quý tộc”, mà là xây dựng một môi trường công cộng công bằng hơn thông qua hệ thống và quy tắc.

Nếu hoàn toàn phục hồi lịch sử thực tế, sẽ phát hiện rằng: trong bất kỳ triều đại nào, những người thực sự mặc trang phục lộng lẫy, có đặc quyền, đều là thiểu số. Đối với phần lớn người bình thường, danh tính lịch sử thực sự thường là những người không đủ tư cách đứng lên, phải quỳ xuống đất.

Trong xã hội phong kiến tôn vinh quyền lực, củng cố phân cấp, không ai có thể thực sự ngẩng cao đầu; còn trong xã hội pháp quyền hiện đại, mỗi cá nhân mới có thể tồn tại như một “con người”. Điều này cũng giải thích tại sao nhiều người nước ngoài khi ở Trung Quốc lại tỏ ra “không hề kém cạnh”. Đó không phải là khác biệt về tính cách, mà là kết quả của việc trưởng thành trong các cấu trúc xã hội khác nhau. Trong xã hội của họ, không ai bị hệ thống yêu cầu cúi đầu trước bất kỳ ai.

Trong xã hội Trung Quốc, phục tùng quyền lực, tránh xung đột, tự thu mình lại lâu dài được xem là “chín chắn” và “an toàn”. Đây không phải là vấn đề đạo đức cá nhân, mà là kết quả của một cấu trúc dài hạn hình thành. Vì vậy, điều cần thay đổi thực sự không chỉ là quy mô kinh tế, trình độ công nghệ hay sức mạnh quốc gia tổng thể, mà còn là sự hiểu biết về bản thân về văn hóa và tinh thần.

Nếu cấu trúc tinh thần vẫn dựa trên phân cấp và sự sùng bái, thì dù vật chất có mạnh đến đâu, con người vẫn bị hạ thấp. Đứng dậy từ tinh thần mới là dấu hiệu thực sự của sự tiến bộ văn minh.