Gần đây, Thống đốc Ngân hàng Trung ương Nhật Bản, ông Kazuo Ueda, đã có bài phát biểu tại Nagoya, hiếm hoi phát đi tín hiệu cứng rắn — ông tuyên bố rõ ràng rằng tại cuộc họp chính sách tiền tệ dự kiến diễn ra vào ngày 18-19/12, ông sẽ “cân nhắc một cách nghiêm túc lợi và hại của việc tăng lãi suất”.

Ngay sau phát biểu này, thị trường lập tức sôi động. Các nhà giao dịch vốn đang đứng ngoài bắt đầu đặt cược: Ngân hàng Trung ương Nhật Bản lần này thực sự sẽ hành động, lãi suất có thể nhảy vọt từ 0,50% lên 0,75%. Phản ứng rõ rệt nhất đến từ thị trường trái phiếu và ngoại hối — lợi suất trái phiếu chính phủ Nhật tăng vọt trên toàn bộ đường cong, tỷ giá yên Nhật so với đô la Mỹ cũng mạnh lên đáng kể.

Tại sao Ngân hàng Trung ương Nhật Bản lại đột ngột muốn tăng lãi suất? Thực ra đằng sau có vài nguyên nhân then chốt.

Thứ nhất, lạm phát và giá cả đã vượt mục tiêu trong nhiều tháng liên tiếp. Mức lạm phát ở Nhật liên tục cao hơn mục tiêu mà ngân hàng trung ương đề ra, tiền lương cũng đang tăng lên. Thị trường lao động ngày càng căng thẳng, doanh nghiệp buộc phải tăng lương để giữ chân nhân viên.

Thứ hai, môi trường lãi suất siêu thấp, thậm chí âm kéo dài đã bắt đầu bộc lộ tác dụng phụ. Tiền rẻ khiến một số “doanh nghiệp zombie” đáng lẽ phải đào thải lại tiếp tục tồn tại, kéo lùi sức sống của nền kinh tế chung. Phân bổ nguồn lực bị méo mó, rủi ro vay mượn quá mức và bong bóng tài sản ngày càng tích tụ.

Xét về vĩ mô, ngân hàng trung ương muốn từng bước “bình thường hóa” lãi suất, đưa hệ thống tài chính về trạng thái lành mạnh hơn. Nói cách khác, không thể mãi dựa vào in tiền và lãi suất bằng 0 để duy trì sự sống, những tài sản xấu cần phải được làm sạch, các hành vi tài chính cần được chuẩn hóa.

Tuy nhiên, Ngân hàng Trung ương Nhật Bản cũng nhấn mạnh, việc tăng lãi suất sẽ không phải là “phanh gấp” kiểu siết chặt mạnh, mà là “từng bước”, “tiến hành ổn định” — mục tiêu là thắt chặt tài chính một cách ôn hòa, chứ không phải bóp nghẹt hoạt động kinh tế ngay lập tức.

Vậy động thái này sẽ mang lại tác động gì?

**Đối với Nhật Bản trong nước**: Chi phí vay chắc chắn sẽ tăng. Huy động vốn doanh nghiệp, vay tiêu dùng, vay mua nhà đều bị ảnh hưởng. Ngắn hạn, bất động sản và đầu tư doanh nghiệp có thể chịu áp lực, nhưng về dài hạn sẽ giúp kiềm chế lạm phát, tối ưu hóa phân bổ nguồn lực, loại bỏ những gánh nặng tồn tại nhờ lãi suất thấp.

**Về tỷ giá và dòng vốn**: Yên Nhật mạnh lên gần như là điều không tránh khỏi. Điều này đồng nghĩa dòng vốn quốc tế dựa vào “carry trade yên Nhật” sẽ bị ảnh hưởng. Trước đây nhiều người vay vốn yên lãi suất thấp để đầu tư vào tài sản có lợi suất cao, giờ lãi suất yên tăng, trò chơi này kém hấp dẫn hơn, dòng vốn có thể quay trở lại Nhật Bản.

**Đối với thị trường toàn cầu**: Nhật Bản là một trong những người chơi quan trọng trên thị trường trái phiếu toàn cầu. Nếu lợi suất trái phiếu Nhật tăng, có thể tạo ra hiệu ứng dây chuyền — áp lực bán trên thị trường trái phiếu toàn cầu tăng, lợi suất đồng loạt đi lên. Sự biến động này sẽ lan tỏa sang các thị trường châu Á, châu Âu, Mỹ, và gián tiếp ảnh hưởng đến tính thanh khoản của tài sản rủi ro (bao gồm cả tiền mã hóa).

Nói ngắn gọn, phát biểu lần này của ông Kazuo Ueda không chỉ là chuyện nội bộ của Nhật Bản, mà còn là tín hiệu then chốt có thể tác động đến dòng vốn toàn cầu và tâm lý thị trường.